Саа туссан төр өөрт нь авчрах лай ланчигийг Ерөнхийлөгч Х.Баттулга ойлгож байгаа болов уу?

Зөвлөлт Холбоот Улс хэмээх нэртэй, оросын коммунистуудын байгуулсан эзэнт гүрэн байлаа. Энэ бол аугаа Петр I эхлүүлж, их хатан Екатерина II-ыг дамжиж бий болсон Орос орны суурин дээр 1917 оны Октябрийн хувьсгалаар байгуулагдсан их гүрэн. ЗХУ нь 70 гаруй жил тогтоод 1991 онд задарч үгүй болсон байна. Зөвлөлт их гүрэн үзэл суртал, үзүүлэн тоглолтыг эдийн засгийн үр ашгийн дээр тавьдаг социализм хэмээх гажиг тогтолцоондоо чирэгдэж дампуурсан. Эдийн засаг нь дампуурсан Зөвлөлт төр 90 он гэхэд "саа тусаж хэвтэрт орсон" юм.

1991 оны 8-р сард, саажсан Зөвлөлт төрөө аврахаар, ЗХУ-ын дэд Ерөнхийлөгч Янаев тэргүүтэй хэсэг коммунистууд төрийн эргэлт хийх гэж оролдсон нь амжилтгүй болсон. Тухайн явдлыг далимдуулан Зөвлөлт Холбоот Улсын Коммунист Намын Улс Төрийн Товчооны гишүүд болох Назарбаев Казахстанаа, Каримов Узбекистанаа, Ниязов Туркменистанаа гэх мэтчилэнгээр өөр өөрийн Бүгд Найрамдах Улсуудаа авч одон Зөвлөлт Холбоот Улсыг тараасан билээ. 

Тэгэхэд хөрөнгийн шунал, мөлжлөгийг жигшин үзэх ангийн үзэлдээ үнэнч болохоо улиг болгон харуулдаг коммунистууд үнэн хэрэгтээ бүхэл бүтэн улсыг шунадаг "хөрөнгөтөн"-үүд гэдэг нь харагдсан. Байгалийн баялаг ихтэй шинэ улсдаа "хаан" болсон Назарбаев, Каримов, Ниязов, Алиев зэрэг коммунистууд улмаар олон тэрбум доллараар тоологдох хөрөнгөтэй, дэлхийн толгой баян феодал олигархиуд болчихож билээ. Коммунистууд үнэндээ ийм л хүмүүс шүү дээ! 

Зулбаж дайжин улсаа тараасан Улс Төрийн Товчооны гишүүд нь Зөвлөлт Холбоот Улс тарж бутарсны хариуцлагыг хүлээгээгүй. Харин ч тусгаар тогтносон шинэ улсдаа үндэсний удирдагч, эцэг болон өргөмжлөгдөцгөөсөн. ЗХУ-ыг тараасан хариуцлага ганцхан Ерөнхийлөгч Горбачев дээр тохогдсон доо. Оросууд Горбачевыг эрх чөлөө, ардчилал, нээлттэй нийгмийг авчирсан хүн гэхээсээ илүүтэй улсаа тараасан өөдгүй төрийн тэргүүн гэдгээр нь муучлан үздэг. Орос хүн ЗХУ-ыг Орос Улстайгаа бараг адилтган үзэж байсан шүү дээ. 

Горбачевт тохиолдсон, энэ нэр хүндээ барсан төгсгөлийг Путин харсан. Путин Ерөнхийлөгч болохдоо Орос орныг бүрэн бүтэн байлгах амаргүй үүрэг хүлээж авч байгаагаа сайн ойлгож, бас айж байсан нь түүний авторитаризм буюу удирдагч төвтэй нийгмийн тогтолцоог шургуу босгож байгаагаас нь харагдсан юм. Путин "удирдагчдаа үг дуугүй захирагдах нь угаасаа боолын сэтгэлгээтэй орос хүнд яг таарна, тэгэж байж Орос гүрэн сэргэн мандана" хэмээх концепт (баримтлал)-той философич Александр Дугинд их автсан байдаг бололтой. 

Энэ дашрамд дурьдахад, Орос хүн заяанаасаа "боол байх хувьтай хүн" гэдгийг, Мартин Хайдеггерийн метафизик дээр үндэслэн нотолж буй Александр Дугины лекцийг хэсэг орос залуучууд бишрэн сонсож байгааг хараад миний дотор эвгүйрхэж билээ. 

Орос хүн заяанаасаа боолын сэтгэлгээтэй гэдэг нь ч юу юм бэ, харин Орос гүрэн маш амаргүй орон. Кино найруулагч Андрей Кончаловский "Чрезвычайно проблематичная страна" гэсэн байдаг. Онцгой асуудалтай (түвэгтэй) орон гэж орчуулмаар юм уу? 

Үнэхээр түвэгтэй гүрэн. Орос гүрэн; уугуул суугуул эх нутагтаа олон зуун жил амьдарсаар ирсэн олон үндэстэн, ястан, угсаатны олон янзын шашин, соёл, уламжлал, шүтлэгийн бөөгнөрөл болсон улс. Тэгтэл энэ олон этгээдийн бөөгнөрөл болох улсад толерант (тэвчин хүлцэх) энхтайванч соёл нутагшин орчин үежиж чадаагүй. Ийм болохыг Чечений дайн харуулсан билээ. 

Тийм учраас, улсын эдийн засаг нь дампуурч төр нь саа тусах юм бол Орос Улс, Зөвлөлт гүрэн шиг задрах аюултай. Магадгүй, Оросын төр саажвал "султан" Кадыров өвөр кавказын ислам шашинтнуудыг уруу татан Исламын Улс, олигархи Абрамович Сибирийг салган Алс Дорнодын Бүгд Найрамдах Улс, сайд Шойгу Тува Улс байгуулахдаа хүрч мэднэ. Энэ бол Путины хувьд хар дарсан зүүд болно.

Аргагүй ээ. Дөрвөн зууныг дамнан бий болсон Орос гүрэн задарвал төрийн тэргүүний хувьд Путинд л хариуцлага ноогдох бөгөөд Горбачевийн араас орж, орос хүн үеийн үед Путиныг муучлан ярих болно. 

Путины хэлсэн үгсийг анхааралтай үзвэл, өөрийг нь хоёр тийш чангааж буй ацан шалааг давах амаргүй зорилттой тулгарсан болох нь харагддаг. Нэг талаас, хүлцэн тэвчих (толерант) ухамсар суугаагүй радикал (адгуу) соёлуудын уулзвар болсон Орос Улсаа бүтэн байлгах. Нөгөө талаас улсаа, 21-р зууны хөгжлийн хөдөлгүүр болох өндөр технологийг нутагшуулах чадвартай нээлттэй, ардчилсан дэглэмийг устгачихгүй нөөн орчин үежүүлэх. Хоёр авцалдахын аргагүй шахам шалаа.

Тэр тусмаа, Орос улсаас бараг 40 гаруй дахин (дахин шүү!) том хэмжээний барууны эдийн засгийн хоригт орчихсон эдийн засаг нь мөнөөх Зөвлөлтийн эдийн засаг шиг дампуурчихаж болзошгүй байдалтай нүүр тулаад байгаа өнөө үед энэ нь тун хүнд зорилт юм. 

Хойд хөршид маань муу зүйл бүү тохиолдоосой хэмээн ардчилсан Монгол Улс байнга залбирч байх ёстой. Яагаад гэвэл, бид тогтвортой хөгжсөн хоёр их хөршийнхөө хүчний тэнцвэр дээр оршин тогтнож, урагшлан дэвших барилдлагатай улс юм. Жаахан тэсээдэхвэл хоёр хөрш маань эсэн бусын хоригийг даваад гарахаар барахгүй, хорин нэгдүгээр зуунд дэлхийн хөгжлийг манлайлах гээд байна. Тэгж гэмээнэ монголчууд бид хар аяндаа "жаргаад өгнө". Учир юу гэвэл зах зээлийнх нь багтаамж нь Номхон далай мэт яндашгүй хоёр их гүрний дунд, Сингапур шиг "боомт улс" болох ажгуу. 

Гэтэл, бидний төр маань өнөөдөр, саа тусаагүй юм гэхэд бага багаар "цус харван" биеийнх нь зарим хэсэг мэдээгүй болж байна. Энэ маягаар цаашилбал бүтэн цус харваж мэднэ.

Уг нь манай төрд цус харвалт өгөх эдийн засгийн учир шалтгаан одоогоор алга. Улсын төсвийн орлого даван биелж байна, Оюу толгой, Эрдэнэт, Тавантолгой зэрэг гигантууд ажиллаж байна, Хятад хөрш нүүрсээ авсаар байна, Орос хөрш бензинээ нийлүүлсээр байна, Олон Улсын Валютын Сан хөтөлбөрөө үргэлжлүүлсээр байна. Эдийн засаг явж л байна. 

Тэгэхээр төрийн цус харвалтын жинхэнэ үнэн учир шалтгаан ердөө л бизнесээ булаацалдсан улс төрийн бүлгүүдийн зодоонд байна. Чөлөөт зах зээл дээр тэнцэхгүй ядарсан бизнесменүүд болон улс төрөөр мөнгө хийхдээ гаршчихсан шуналтай улстөрчид хоорондоо нийлцгээн нам дамнасан бүлэг байгуулцгаасан. Тэгээд мөнөөх бүлгүүд нь төсөв, олон янзын сангийн мөнгө, уул уурхайн баялаг, орлогыг булаалдан тэмцэлдэхэд төрийн ажил байнга гацдаг болсон. Сүүлдээ бүр УИХ-ын танхимыг пиарынхаа "дэлгэц" болгочихсон "шударга ёс" гэдэг үгээр олон түмнийг ховсдон талцуулаад бие биенийхээ эсрэг турхирахын тулд улсын хэргийг бойкотложээ. 

Төр гэж юу болох, төрийн хүн гэж хэн болохыг огт ойлгоогүй ийм олон хүн төрийн толгойд гарахыг би урьд нь ерөөсөө хараагүй. Өмнөх төрийн түшээд муудалцаж байсан. Гэхдээ, ингэж төрийг түйвээж байгаагүй! Ямартай ч хэрүүлд дуртай хүмүүс, "өмнө нь ёстой гурилддаг байсан байна" хэмээн сайрхаж сууна. 

Төр саажиж саатах болж байгаа шинж илтэд байна. Төрийн албад байдлыг харан ажлаа хийхээ больж байна. Алс нутгуудаархи захиргааны байгууллагууд нь монгол маягийн нацист хөдөлгөөнүүдтэй нийлчихсэн хууль сахиулах нэрээр төрийн нэрийн өмнөөс рэкет хийгээд явж байна. Рэкетээр олсон мөнгөөрөө орон нутгуудад салбар зөвлөл байгуулан үйл ажиллагаагаа өргөжүүлж байна. 

Хөдөөгийн ард иргэд бэлчээр, газраа булаацалдахдаа буу гарган хувийн арга хэмжээ авцгааж байна. Цагдаа, тагнуулын байгууллагууд хөдөө нутагт хуулийг сахиулах хүчийг нэмэгдүүлэх ажлыг анхаарахын оронд улс төрийн бүлгүүдийн дунд хов зөөж, бичлэг шургуулж, хутгаа хийж сууна. 

Намууд дотроо фракцалдаг байсан туршлага шүүх, прокурорт нэвтэрч байгаа нь ноцтой аюул болж байна. Дээрээс нь, гарсан шийдвэрүүд нь улстөрчдийн дайралтад өртөж зүрх нь үхсэн прокурор, шүүх хараат бус байдлаа алдаж байна. Удахгүй гэм буруутай эсэхийг шүүх биш, улс төрийн бүлгийн хэн хүчтэй нь тогтоодог болох гэж байна. 

Рецитив этгээдүүд улам олноороо улстөрийн намуудад сонирхон элсэх болсны нэг шалтгаан прокурор, шүүх улстөрчдийн гарт орж байгаа явдал болно. Эрүүгийн элементүүд намаар дамжин прокурор, шүүхийг хяналтдаа авахыг шунаж байна! М.Энхболд,намын дарга байхдаа рецитивүүдтэй сүжирч намдаа их элсүүлсэн гэдэг. Өөрийнх нь намын гишүүдийн яриа шүү! 

Төрийн тусгай хамгаалалтад байдаг Монгол Улсын Ерөнхий сайд нам доторх өрсөлдөгч нартаа хандан "Би үхэхээс айхгүй" гээд зогсож байна гэдэг юу гэсэн үг вэ? Өөрсдөө өөд нь татсан рецитивүүдээсээ айж байгаа юм байна гэхээс өөр юу гэх вэ! 

УИХ дахь хэрүүл, шорон дахь хулгаруудын хэрүүл шиг болчихсон байгааг харахдаа би, Монголын хүүхдүүдийнхээ өмнө "бөгс улайх" юм аа. Ийм төр гэж байх уу. Улстөрчдийн хэрүүлд олон түмэн шизоорч байна. Угаасаа сэтгэцийн эмгэгтэй хүний хүн амдаа эзлэх хувь нь 30 хувиас (ердийн үед 3 хувь байх нормтой) хол давчихаад байгаа шүү дээ! 

Зарим нь галзуурч эхэлж. Ална хядна гэдэг үгээр интернэт дүүрэн. Хүмүүсийн далд ухамсар дахь хүчирхийллийн зөн билэг гадагшилж байна. Хүргэнээ хятадаар ярьсных нь төлөө бүлж алсан этгээд хөөрчихсөн оройлж явна. Хятадын эсрэг нацист хөдөлгөөнийг үндэслэгч Бээжин сэрчихсэн гүйж явна. 

Шинэ "7-р сарын 1" асуй. Дахин 7-р сарын 1 шиг самуун болох юм бол ингэж нэр нүүрээ барсан төр зогсоож чадахгүй. Зогсоож чадахгүйгээр барахгүй, улс төрийн бүлгүүд, бослогыг бие биенээ устгахад ашиглах гэж турхиран тэнэгтэнэ. Тэгсэн тохиолдолд Ардын намын байр биш Төрийн ордон шатах магадлалтай. Төр бүтэн цус харвана. Саа тусаж хэвтэрт орно. 

Гэнри Киссинжер "Дайн хийхэд амархан, дайнаас гарах маш хэцүү" гэж хэлсэн байдаг. Шинэ 7-р сарын 1-ний мөргөлдөөн олон хүний амь нас сүйдсэн гамшиг болвоос дайн болох амархан. Яагаад гэвэл ойр дотныхноо алдсан олон түмний хорслыг хэн ч зогсоож дийлэхгүй. Монголчууд өс хонзон нэхсэн тэмцэлд умбана. Тэгээд л өнгөрөө! Ийнхүү Монгол нэг бол Сирийн араас, эсхүл Венесуэлийн хойноос явна. Үгүй бол муу ёрын 38 дугаар өргөргөөрөө тас үсэрнэ. 

Хэрэвзээ Монголын төрт улс тарж бутарвал хариуцлага нь хамгийн түрүүн хууль болоод ёс зүй, моралийн хувьд Монголын төрийн тэргүүнд ноогдоно. Бусад этгээдүүд өөрсдөө энэ хэргийг өдөөсөн байлаа ч цагаа болоход гол үүрэгтэн биш. Зөвхөн Монгол улсын төрийн тэргүүн Ерөнхийлөгч Халтмаагийн Баттулга хүлээнэ! 

Энэ цагийн Монгол Улсыг бий болгох гэж монголчууд дөрвөн үеэ дамжуулан буухиалж зүтгэсэн.1911 онд Манжийн төр мөхөхөд түүний дор байсан Хятадтай нэгэн адил бас зэрэгцэн монголчууд тусгаар тогтнолоо зарласан. Гэтэл цуг эрх чөлөөгөө олсон Хятад их үндэстний дээрэнгүй үзэл гарган Монголыг өөрийн хэсэг хэмээн зарласан. Хятадаас айсан дэлхийн улсууд Монголын тусгаар тогтнолыг хүлээн зөвшөөрөөгүй. 1921 онд Хятад дахь Монголын автономит эрхийг зөвшөөрөөгүй эх оронч түшмэдүүд босож Ардын хувьсгал ялуулан улмаар 1924 онд Бүгд Найрамдах Улс болсноо зарласан. Гэхдээ 1945 оны Ялтын гэрээ хүртэл Зөвлөлт Холбоот Улсаас өөр нэг ч улс Монголын тусгаар тогтнолыг зөвшөөрөөгүй хэвээр байсан. 1945 оны 8-р сард болсон ард нийтийн санал асуулгаар монголчууд тусгаар улс байх эрмэлзлэлээ 99 хувийн саналаар илэрхийлснийг Хятад болон бусад их гүрнүүд сая нэг хүлээн зөвшөөрсөн юм. Ингээд 1961 онд НҮБ-ын бүрэн эрхт гишүүнээр элссэн билээ. Энэ хүртэл коминтерний даалгавраар 40 мянга орчим гэмгүй иргэдээ хөнөөх, төрийн удирдагч нараа гадны гүрэнд хүргэн цаазлуулах, колоничлох ёсыг хүлээн зөвшөөрөх зэрэг маш их үнэ өртөг монголчууд төлсөн юм. 90 оны Ардчилсан хувьсгалын ачаар тоглоомын бүгд найрамдах улсын ёсыг халж, колоничлолоос чөлөөлөгдөн, 1992 оны Үндсэн хуулиараа жинхэнээсээ бүрэн эрхт улс болсон билээ. Монгол Улс мандсан товч түүх ийм бөлгөө. 

Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбат гуай энэ Түүхийн Оюун санаа (Дух)-г үлэмж сайн мэддэг хүн байжээ. Шилжилтийн ороо бусгаа цагт тэр л үндэсний эв нэгдлийг ханган, эвдрэлцэгч талуудыг эвлүүлэхийн урлагийг харуулж чадсан юм. 

Бие биетэйгээ дуугарч чадахгүй болтлоо муудалцаж шүд зуусан олон намын төлөөлөгчид бид, түүний өрөөнд ороод гарахдаа инээдэм ханиадам болчихсон хөтлөлцөөд гардагсан. Муудалцсан бид түүн дээр олон орж байсан. Тэгэхэд би, түүний өөрийнхөө дургүйцэл, эгдүүцлийг дарж чадаад эвийг нь олж гуйн, ухуулж, тайвшруулж, бас инээлгэж чадаад байгааг хараад гайхдаг байсан. Түүнээс хойш ахиж ийм мундаг Ерөнхийлөгч гараагүй дээ. 

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч ард түмнийхээ өмнө "хөлөг баатар"-ын ёсоор тангараг өргөдөг журам П.Очирбат Ерөнхийлөгчөөс эхлэн тогтсон юм. 1992 оны Үндсэн хуулинд "Монгол Улсын Ерөнхийлөгч бол төрийн тэргүүн, Монголын ард түмний эв нэгдлийг илэрхийлэгч мөн" гээд, Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон хэн боловч "Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдал, ард түмнийхээ эрх чөлөө, үндэсний эв нэгдлийг эрхэмлэн хамгаалж, Үндсэн хуулийг дээдлэн сахиж, Ерөнхийлөгчийн үүргийг шударгаар биелүүлэхээ батлан тангараглая" хэмээн улсаа бүрэн бүтэн байлгах үүрэг хүлээн тангараг өргөдөг байхаар заасан. Энэ бол ард түмнийхээ өмнө өргөх, хөлөг баатар ёсны тангараг мөн билээ! 

Эд баялагт хөнгөн аргаар хүрэх гэж шунахдаа ухаан мэдээгээ алдчихсан байгаа улстөрчдийн тэмцэлд уруу татагдсан монголчууд өөр хоорондоо хөнөөлдөн хатгалдаж сүйдэхийг үгүйсгэх аргагүй болж. Ийм явдлаас болоод Монгол Улс тарж бутарвал Монголын төлөө дөрвөн үеийг зовоож, зуун жил зүтгэсэн хэрэг талаар болно. Ингэвэл улсаа тарж бутрах үед төрийн тэргүүн байсан сүүлчийн Ерөнхийлөгчийг, үеийн үед хойчийн монголчууд хараан зүхэх болно. Энэ лай ланчигийг Ерөнхийлөгч Халтмаагийн Баттулга ойлгож байгаа болов уу даа?! Төрийн тэргүүн гэдгээ мэдэж байгаа болов уу даа?!