Цөмийн цохилтыг даван туулах нь: Хамгаалах байрыг хэрхэн олох вэ, халдлагын үед амьд үлдэх боломжтой юу?
ОХУ-ын ерөнхийлөгч Владимир Путин есдүгээр сарын 21-нд телевизээр үг хэлэхдээ “Москваг цөмийн зэвсгээр шантаажилж буй орнуудад анхааруулсан. Ерөнхийлөгчийн хэлснээр тэд салхины чиг тэдний зүг рүү эргэж болно гэдгийг мэдэх ёстой" гэв. Дараа нь АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Энтони Блинкен АНУ цөмийн заналхийллийн асуудлаар Оростой шууд харилцаж байна гэж мэдэгдэв. Түүний хэлснээр цөмийн зэвсэг ашигласан тохиолдолд Вашингтонд авах арга хэмжээний төлөвлөгөө бий гэжээ. Хурцадмал байдал нэмэгдэж байгаа нөхцөлд та цөмийн цохилтыг хэрхэн даван туулахаа мэддэг байх ёстой. Цөмийн зэвсэг ашигласан тохиолдолд авах үндсэн арга хэмжээний талаар "Lenta.ru" материалд танилцуулж байна.
Анхны цөмийн тэсрэх бөмбөгийг 1945 оны долдугаар сард АНУ-д туршсан. Аль хэдийнэ наймдугаар сард америкчууд Японы Хирошима, Нагасаки хотод атомын бөмбөг хаяжээ. 1949 онд ЗХУ-д цөмийн зэвсгийн туршилт хийсэн. 12 жилийн дараа “Царь Бомба” гэгддэг Зөвлөлтийн AN602 бөмбөгийг “Хуурай хамар” туршилтын талбайд туршжээ. Түүний дэлбэрэлтийн хэмжсэн хүч 58.6 мегатон байв. Энэ нь AN602-ыг хүн төрөлхтний түүхэн дэх хамгийн хүчирхэг тэсрэх төхөөрөмж болгосон юм. “Царь” бөмбөгийн дэлбэрэлтийн гэрэл 1000 гаруй километрийн зайд харагдаж байсан.
Түүнээс хойш хоёр улс зэвсэглэлээ нэмэгдүүлж, цөмийн зэвсгийн хүчин чадал, түүнийг хүргэх хэрэгслийг өргөтгөж байна. Улс орнуудын цөмийн гурвалд тив хоорондын баллистик пуужин (ICBM), цөмийн шумбагч пуужин тээгч, стратегийн нисэх онгоц ордог. АНУ-ын үндсэн ICBM нь 13 мянган километрийн тусгалтай LGM-30G Minuteman III хэвээр байгаа. АНУ-ын Тэнгисийн цэргийн шумбагч онгоцууд UGM-133A Trident II (D5) баллистик пуужингуудыг тээвэрлэдэг. АНУ-ын цөмийн гурвалд мөн B-52 Stratofortress болон B-2 Spirit бөмбөгдөгч онгоц багтдаг.
Америкийн эрдэмтдийн холбооны мэдээлснээр 2022 оны эхээр дэлхий дээр 12700 гаруй байлдааны хошуу байна. Дэлхий дээрх цөмийн зэвсгийн нөөцийн 90 орчим хувь нь Орос, АНУ-д байдаг. АНУ-ын Нью Жерси мужийн Ратгерсийн их сургуулийн эрдэмтэд Орос, АНУ-ын хооронд өрнөж буй өргөн хэмжээний дайны үр дагаврыг урьдчилан таамаглав. Цөмийн зэвсэг хэрэглэснээр агаар мандалд 165 сая тонн хөө тортог хаягдаж, цөмийн өвөл эхлэхэд хүргэж болзошгүй гэж судлаачид үзжээ.
Цөмийн дайн гарах боломжтой юу?
НҮБ цөмийн зэвсгийн тархалт, түүнчлэн цөмийн зэвсгийн хэрэглээ, туршилтыг хянадаг. 1968 онд тус байгууллага цөмийн зэвсгийг үл дэлгэрүүлэх тухай гэрээнд гарын үсэг зурсан. Юуны өмнө энэ гэрээ нь цөмийн гүрнүүд зэвсэг, бүтээх хэрэгслээ бусад оронд шилжүүлэхийг хориглосон. Нэмж дурдахад энэ баримт бичиг нь цөмийн бус улс орнуудын аюулгүй байдлыг баталгаажуулдаг цөмийн зэвсэггүй улс руу цөмийн дайралт хийсэн тохиолдолд цөмийн зэвсэгтэй Аюулгүйн зөвлөлийн байнгын гишүүд түрэмгийллийг даруй няцаах ёстой. 1996 оноос хойш цөмийн туршилтыг хориглох гэрээ хүчин төгөлдөр болсон. Түүний заалтын дагуу улс орнууд ямар ч орчинд, тэр дундаа сансарт цөмийн зэвсэг туршихыг хориглодог.
Ийнхүү цөмийн дайны эрсдэл багасаж байгаа ч сүүлийн үед энэ тухай байнга ярих болсон. 2018 онд хэвлэгдсэн АНУ-ын цөмийн доктринд АНУ цөмийн чадавхаа тэлэх нь Оросыг цөмийн зэвсэг хэрэглэхээс сэргийлнэ гэж тэмдэглэсэн байдаг. Энэ доктриныг зохиогчид Орос, Хятадын шинэ цөмийн зэвсэг нь Номхон далай дахь АНУ-ын цэргийн давуу байдлыг сорьсон гэж үзжээ. Орос улсад цөмийн зэвсгийн хэрэглээг "Цөмийн зэвсгээс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр ОХУ-ын төрийн бодлогын үндэс"-ээр зохицуулдаг. Энэ баримт бичигт цөмийн зэвсгээс урьдчилан сэргийлэх замаар саармагжуулах цэргийн аюул, заналхийллийг тодорхойлсон.
Цөмийн зэвсэг яагаад аюултай вэ?
Цөмийн дэлбэрэлт нь цочролын долгион, хэт улаан туяаны гялбаа, түүнчлэн гамма цацраг гэсэн гурван устгах механизмтай. Пуужингийн довтолгооноос хамгаалах системийг даван гарсан бөмбөг, пуужингийн цэнэгт хошууны цөмийн дэлбэрэлтийг килотонн, мегатон тротилоор хэмждэг. Жишээлбэл, Америкийн B-2 Spirit бөмбөгдөгч онгоцын тээж явдаг В61 термоядролын бөмбөгөнд 0.3-аас 170 килотонн багтаамжтай цэнэг суурилуулах боломжтой. 7700 градус нь дэлбэрэлтийн гэрэлтэх хэсгийн гадаргуугийн хамгийн их температур юм. 20 килотонн хүчин чадалтай дэлбэрэлт нь нэг километр орчим бүрэн сүйрэх бүсийг бий болгох чадвартай гэж үздэг. Түлэгдэлтэд хүргэдэг хамгийн их гэрэл нь дунд зэргийн хүчтэй дэлбэрэлтэд 0.3 секунд хүртэл үргэлжилдэг.
Цөмийн дайралтаас амьд гарах боломжтой юу?
Цөмийн дэлбэрэлт хүчтэй, хор хөнөөлтэй хэдий ч гамшигт өртсөн бүс нутагт амьд үлдэх боломжтой. Хирошимагийн оршин суугч Эйзо Номура дэлбэрэлтийн голомтод байхдаа амьд үлдэж чадсан. 84 настай тэрбээр энгийн байшингийн хонгилд аврагдсан байна. Дэлбэрэлтийн улмаас үүссэн газар хөдлөлтийн голомтоос 300 метрийн зайд байсан Кико Такакура мөн амьд үлдэж чадсан байна. Японы банкны сайн бэхэлсэн барилгын үүдний танхимд байснаар амьд үлдэж чаджээ. Эйзо, Кико хоёрын түүхийг хожим нь АНУ-д Duck and Cover суртал ухуулгын хүүхэлдэйн киног бүтээхэд ашигласан. Үүний зорилго нь үндсэндээ ЗХУ-аас цөмийн довтолгооны үед өөрийгөө хэрхэн хамгаалах талаар иргэдэд сэрэмжлүүлэх явдал байв. Тиймээс цөмийн довтолгооны үед зөв ажиллах нь чухал.
Цөмийн халдлага болсон тохиолдолд яах вэ?
Орчин үеийн сэрэмжлүүлгийн системүүд нь довтолгооноос хагас цагийн өмнө сэрэмжлүүлгийг эхлүүлэх боломжтой гэж үздэг ч дунд тусгалын пуужин ашиглах үед довтолгоо нь цохилт өгөхөөс хэдэн минутын өмнө мэдэгддэг. Мэдэгдэл өгсний дараа та хамгийн ойрын тэсрэх бөмбөг хамгаалах газар очиж, метро эсвэл орон сууцны хонгил руу буух хэрэгтэй.
Хэрэв ямар нэг шалтгааны улмаас цаг хугацаа үлдээгүй бол гэрэл гялбах үед (цочролын долгион нь гялбаагаас илүү удаан тархдаг) толгой дээрээ юм тавих эсвэл малгай өмсөж, нүүрээ доош нь харуулах хэрэгтэй. Аль болох биеийн арьсаа ил гаргахгүй байх. Энэ нь хүнд түлэгдэлтээс урьдчилан сэргийлэх болно. Нягт хөвөн эсвэл ноосон даавуу нь гэрлийн цацрагаас хамгийн сайн хамгаалдаг. Хөнгөн нийлэг зүйл нь гэрлийн цацрагийн нөлөөн дор хайлж болно гэдгийг санах нь чухал юм. Хэрэв та машин жолоодож байхад гэрэл харагдвал та машинаа зогсоож, цонхноос доогуур бөхийх хэрэгтэй. Мөн та хамгийн ойр байрлах барилга руу орох эсвэл ойрхон агуулахын газар руу орж гэрлийн цацраг, цочролын долгионоос хамгаалж болно. Үүний зэрэгцээ том шилэн талбай бүхий худалдааны төв, оффисын барилгаас зайлсхийх хэрэгтэй. Блок болон цутгамал байшингууд нь хамгийн бат бөх барилгад тооцогддог.
Дэлбэрэлт болох үед амьд үлдсэн хүмүүсийг цацраг идэвхт бодисоос хамгаалах ёстой. Энэ нь маск зүүх байхгүй бол нойтон даавуугаар, нойтон сальфетикаар орлуулж болно. Биеийн ил гарсан хэсгийг нэн даруй арчиж, арьсны гадаргууг хамгаалах нь чухал юм. Газар хөдлөлтийн голомтоос хангалттай зайд барилгад байгаа бол цонх, хаалганы нүхний ан цав, агааржуулалтын нүхийг битүүмжлэх шаардлагатай.
Цацраг туяанаас өөрийгөө хэрхэн хамгаалах вэ?
Бие махбодод цацраг идэвхт бодисын нөлөөллөөс урьдчилан сэргийлэх, багасгахын тулд дараах зүйлийг зөвлөж байна.
-амьсгалын баг, борооны цув, резинин гутал, бээлийтэй гадуур гарах,
-усанд орох, тамхи татах, жимс жимсгэнэ, мөөг түүхээс татгалзах,
-Өрөөнд орохын өмнө гутал, хувцсаа сайн цэвэрлэх;
-байшингийн ойролцоох талбайг чийгшүүлж, угаалгын нунтаг ашиглан өдөр бүр нойтон цэвэрлэгээ хийх.
Эх сурвалж: www.polit.mn